Nieuw-Zeeland is het land van de Maori, maar toch is het land vandaag de dag vooral Brits te noemen. Auto’s rijden links, fish & chips staat op menig menukaart en de koningin van het Verenigd Koninkrijk is hier tevens staatshoofd. Waar, hoe en wanneer heeft deze ommekeer plaatsgevonden? Waarom is het huidige Nieuw-Zeeland Brits en niet Maori’s? Voor het antwoord op die vraag reizen we af naar het plaatsje Waitangi.

Het is 1769 wanneer de Britse zeevaarder en cartograaf James Cook als tweede Europeaan Nieuw-Zeeland ontdekt. De eerste Europeaan is onze eigen Nederlandse ontdekkingsreiziger Abel Tasman, maar zijn komst wordt niet op prijs gesteld door de plaatselijke Maori bewoners. Elkaar verstaan lukt niet en door miscommunicatie worden er zelfs enkele manschappen gedood. Daarop besluit Tasman, zonder nog aan land te zijn geweest, verder te varen richting Tonga. Ruim een eeuw later is het James Cook die een nieuwe poging onderneemt. En met succes. Het lukt de Britten een goede verstandhouding op te bouwen en handel te drijven met de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland. Maar de Britten zijn niet alleen gekomen om lokale goederen met elkaar te ruilen…

Een oogje op Nieuw-Zeeland

Gelegen in de Bay of Islands op het noordereiland van Nieuw-Zeeland ligt het plaatsje Waitangi. Hier start de handel met de plaatselijke Maori-stam, maar die breidt zich al snel uit naar andere delen van het land met regelmatig nieuwe aanvoer vanuit Engeland. Eind 18^e eeuw maken dan ook steeds meer Britten de grote oversteek naar de andere kant van de wereld. Maar met de komst van de nieuwe bewoners wordt niet alleen nieuwe handel meegenomen. Ook Britse manieren en gebruiken vinden hun weg in het nieuwe thuisland, tot grote ergernis van de Maori. Tegelijkertijd raken ook andere Europese landen geïnteresseerd in het nieuwe ontdekte grondgebied. Het is immers nog door niemand officieel geclaimd en er wordt goed handel gedreven. Het zijn vooral de Fransen die een oogje op Nieuw-Zeeland hebben en zich klaarmaken voor een poging om het eigen te maken. Theoretisch gezien zijn de Maori als oorspronkelijke bewoners eigenaar van Nieuw-Zeeland, maar ze zijn flink in de minderheid en hebben niet de beschikking over moderne wapens. Vechten voor het vaderland is voor hen op voorhand al een verloren strijd.

Eén Verdrag van Waitangi, twee versies

Door de komst van Britse migranten voelen de Maori zich ongehoord en onveilig binnen hun eigen leefomgeving. Tegelijkertijd voelen ze de hete adem van de Fransen in hun nek, een gevoel dat wordt gedeeld met de Britten. Daarom wordt toenadering gezocht bij koningin Victoria om actie te ondernemen tegen de dreiging van buitenaf. Als antwoord wordt het Verdrag van Waitangi opgesteld. Omdat beide partijen nog steeds niet optimaal met elkaar kunnen communiceren wordt het verdrag vanuit het Engels ook naar het Maori’s vertaald. Op 6 februari 1840 zetten 50 Maori stamhoofden en de Britse regering hun handtekening in het gelijknamige plaatsje Waitangi. Wat de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland niet weten is dat deze datum later de geschiedenisboeken in zal gaan als de belangrijkste datum van het huidige Nieuw-Zeeland. Het vertaalde verdrag is namelijk van een kleine aanpassing voorzien.

De Maori krijgen bescherming van het Britse Rijk, de rechten over Britse onderdanen en volledige zeggenschap over hun eigen grondgebied. Het Britse Rijk mag wel land van de Maori kopen, maar alleen in ruil voor eerlijke privileges. Daarmee wordt het recht van de Maori op land, wouden en wateren gegarandeerd en behoord Nieuw-Zeeland definitief toe aan zijn oorspronkelijke bewoners. Dit zegt hun verdrag. De Britse versie daarentegen geeft dit recht alleen op stukken land die op het moment van tekenen van het verdrag door de Maori wordt bewoond of bewerkt. De rest van Nieuw-Zeeland wordt definitief van het Britse Rijk. Hier wordt het woord soevereiniteit voor gebruikt, dat iets betekent als het hoogste staatsgezag. Kortom, de staat is juridisch onafhankelijk van andere staten en heeft het recht eigen beslissingen te nemen over hoe de staat zich opstelt tegenover andere staten en haar burgers. Het Maori’s kent geen woord voor soevereiniteit en daarom wordt het in hun versie bewust achterwege gelaten.

Maori-oorlogen

Met de komst van de vele Britse migranten ontstaat al snel een gebrek aan grond om zicht te vestigen. Als oplossing worden ongebruikte gebieden toegewezen om de Britse migranten onder te brengen. Dit is niet volgens afspraak. Althans, niet volgens de verdragsversie van de Maori. De eerste lokale Maori-stammen krijgen terecht argwaan en zien hoe hun nieuwe buurtbewoners hun voorbedachte plan om grondgebied af te pakken in uitvoer brengen. Als verzet breken felle conflicten uit met gewapende overvallen en kleinschalige vechtpartijen, maar de grens wordt overschreden wanneer een Britse nederzetting in brand wordt gestoken en volledig in vlammen opgaat. De reactie van het Britse Rijk is 10.000 man sterk. De Maori wordt definitief verslagen en verliest daarmee ongeveer de helft van zijn bewoners sinds de Britten voor het eerst aan wal kwamen.

Het levensechte bordspelletje Risk is gewonnen door de Britten. Toch mogen de Maori inmiddels weer een beetje meespelen. In 1995 tekende Elizabeth II de Waikato Raupatu Claims Settlemens Act 1995 waarin ze als staatshoofd zoveel mogelijk ontnomen land weer teruggaf aan de Maori. Ook zijn honderden miljoenen aan schadevergoeding betaald en worden flinke investeringen gedaan om de oorspronkelijk cultuur van het land te behouden. 

Meer lezen over Maori en Nieuw-Zeeland?
– De oorsprong van de tattoo uit het verre Polynesië
– Route over het noordereiland van Nieuw-Zeeland
– Rotorua, de zwavelachtige stad van de Maori