Berlijn is vrij en hip. Als local of toerist worden we overspoelt met vlooienmarkten, veganistische restaurants, authentieke wijken en kunstzinnige streetart. De hipster cultuur wint het hier glansrijk van alle andere Europese steden. Dat is bijzonder te noemen, want niet zo lang geleden was Berlijn nog verdeeld en helemaal niet zo vrij als nu.
Nog niet zo heel lang geleden was Berlijn nog niet zo vrij en hip als tegenwoordig het geval is. De vele overblijfselen in de stad en een groot deel van de meer dan 175 musea geven dat in alle detail weer. De Tweede Wereldoorlog domineert de heftige en rijke geschiedenis van Berlijn, maar deze verschrikkelijke oorlog duwt ook een andere gebeurtenis naar de achtergrond: de Berlijnse Muur.
Het ontstaan van de Berlijnse Muur
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland volgens afspraak verdeeld over de vier geallieerde machten. De Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk kregen ieder een deel om voorlopig te besturen. Ook de Duitse hoofdstad werd verdeeld, maar lag wel in zijn geheel in het bezettingsgebied van de Sovjet-Unie.
Wat volgde was een strijd tussen het kapitalisme en het communisme. De kapitalisten met de Verenigde Staten als leider wilde vooral vrede na alle strijden die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevoerd en de miljoenen slachtoffers die zijn gevallen. Het was genoeg geweest en daarop probeerde de Verenigde Staten een internationaal beleid te voeren met hulp aan landen als zij werden aangevallen. Een soort bondgenootschap.
De Sovjet-Unie vond dat maar niks en deed agressieve pogingen tot het domineren van de buurlanden in Oost-Europa. Dat gebeurde ook in de Duitse hoofdstad toen de verdeelde machten het niet eens konden worden over de te voeren munteenheid. Als reactie kwamen de Sovjets met de Blokkade van Berlijn waarbij gedurende een jaar alle weg-, rail- en binnenvaartverbindingen tussen de westelijke bezettingszones van Duitsland en West-Berlijn werden afgesloten. Via een luchtbrug lukte het de kapitalisten om de bewoners toch te voorzien van voedsel en andere hulpgoederen, waardoor de blokkade binnen een jaar alweer werd opgeheven.
De stad Berlijn bleef verdeeld in een oostelijk (communistisch) en westelijk (kapitalistisch) deel. Het oostelijke deel was nauwelijks toegankelijk voor de westerlingen, waardoor Oost-Berlijn afgezonderd raakte van de rest. Andersom was het wel mogelijk om van Oost- naar West-Berlijn te gaan. Dat deden dan ook ruim 2,5 miljoen bewoners.
Om die leegloop tegen te gaan bouwden de Sovjets in 1961 de Berlijnse Muur, met als gevolg een geïsoleerd Oost-Berlijn waar de bewoners werden gescheiden van hun familie, vrienden en soms ook hun werk.
Leven met de Berlijnse muur
De bouw van de muur resulteerde in een totale 167,8 kilometer lange grens, waarvan 45,1 kilometer werd gevormd door de Berlijnse Muur.
Ruim 28 jaar scheidde deze muur Oost-Berlijn van West-Berlijn. Door deze actie werden veel familieleden en vrienden van elkaar gescheiden, maar ook de economische- en politieke omstandigheden zorgde ervoor dat Oost-Berlijners het risico namen om te vluchten naar het vrije en rijkere westen. In de eerste jaren slaagde veel mensen daarin omdat de bouw nog niet af was en de muur op veel plekken nog zwakke plekken vertoonden. Zo konden creatieve en succesvolle vluchtpogingen worden ondernomen. Men vluchtte via huizen die precies op de grens stonden, er werden tunnels onder de muur gegraven, men verstopte zich in onzichtbare bergruimtes in auto’s die via de grenspost naar de andere kant reden en er was zelfs iemand die met een shovel dwars door de muur heen ging.
De muur werd afgebouwd en op sommige plekken tot wel 100 meter verbreed. Langs de grens hielden vele bewakers de wacht en kregen opdracht om te schieten wanneer men een vluchtpoging ondernam. Maar ook op kinderen die te dicht bij de muur speelde mocht geschoten worden. Het creëerde angst nadat de eerste slachtoffers vielen die zonder pardon werden neergeschoten.
Toch bleven er moedige mensen die ondanks alle risico’s probeerde de muur over te komen. Met hulp van de andere kant waren er succesgevallen, maar het ging ook geregeld mis. Uiteindelijk zijn er volgens de laatste berekeningen 138 slachtoffers te wijden aan de Berlijnse Muur. Velen tijdens hun poging om naar West-Berlijn te vluchten, maar ook kinderen die in het water van de Spree terecht zijn gekomen en zijn verdronken omdat niemand van West-Berlijn vanwege de risico’s op deze grens kon helpen en Oost-Berlijn vaak te laat op kwam dagen om hulp te bieden.
De val van de muur
Naar aanleiding van de geopende grens tussen Hongarije en Oostenrijk, kwamen ook de Berlijners in opstand tegen de muur. De opstanden en demonstraties waren effectief toen op 9 november 1989 Günter Schabowski, hoge partijleider in de DDR, antwoord gaf op de vraag van een journalist en om 18:57 definitief aangaf dat het voor Oost-Berlijners toegestaan is de grens over te gaan.
De toespraak bracht veel verwarring met zich mee. Mochten ze alleen de grens over of mocht je de DDR definitief verlaten? Pas later op de avond kwamen nieuwslezers met meer duidelijkheid waarop bewoners massaal richting de grens trokken om te kijken of de grens echt open was. Zelfs de grenswachten waren verward omdat ze zonder instructies zaten, maar opende na even twijfelen alle grensposten.
Met luid applaus werden de Oost-Berlijners verwelkomt in het westen en niet veel later werd de val van de muur uitgebreid gevierd, waarbij men al was begonnen met het afbreken van de betonnen grens.
Resten van de muur
In 1991 werd vrijwel de hele muur afgebroken, waarbij sommige betonnen brokken werden meegenomen om te verkopen als souvenir.
Wie nu naar Berlijn gaat treft nog een aantal resten van de muur
1- Gedenkstätte Bernauer Straße, met een stuk muur en een park waar slachtoffers worden herdacht die hier tijdens hun vluchtpoging om het leven kwamen. Ook is er een gratis te bezoeken museum gevestigd die je vanaf het dak uitzicht biedt op de grensovergang en de wachttoren.
2- East Side Gallery, het nog langste stuk muur dat na de val door verschillende kunstenaars is beschilderd met politiek gerelateerde graffiti.
3-Potsdamer Platz, nu het kloppende hart van Berlijn maar toen in tweeën opgesplitst door de muur. Er zijn nog kleine delen van de muur te bezichtigen die zijn aangevuld met informatieboren en foto’s uit die tijd. Vlakbij kun je een observatietoren uit die tijd bekijken.
4- Mauerpark, een zeer geliefd park onder de lokale bewoners en waar in de Schwedter Straße nog een stuk muur staat die regelmatig wordt voorzien van een nieuwe laag graffiti.
Heb jij de Berlijnse Muur al eens bezocht?
