Tattoos vormen een permanente versiering van het lichaam. Soms heeft het een betekenis, maar soms worden ze ook gewoon gezet omdat het mooi is. Zo is het tegenwoordig, maar voor bepaalde bevolkingsgroepen met een eeuwenoude geschiedenis heeft een tattoo vooral sociale- en culturele waarde.

Eeuwen geleden maakten tattoos onderdeel uit van een eigen cultuur. Het was een belangrijke sociale graadmeter binnen de samenleving. Volgens traditie werden tattoos gezet om een identiteit, familieband, levensverhaal of de eigen positie op de sociale ladder aan te duiden. Buitenstaanders konden de tattoos ‘lezen’ en zo bepalen wie zij voor zich hadden. In delen van de wereld heeft een tatoeage nog dezelfde waarde als toen en wordt op dezelfde traditionele wijze gezet.

Tijd om deze verhalen opnieuw te delen en terug te gaan naar de oorsprong van de tattoo die ligt in het verre Polynesië.

Betekenis Maori tattoo | Ta moko

Mede dankzij het toerisme is iedereen inmiddels bekend met de Maori cultuur uit Nieuw-Zeeland. Wie het land weleens heeft bezocht is misschien wel bekend met de geschiedenis van Waitangi , maar de meeste van ons kennen de Maori van de indrukwekkende ceremoniële haka dans en de typerende tattoos die gekenmerkt worden door spiraalvormige cirkels. Deze tattoos geven betekenis aan hun status, afkomst, familie en vertellen een persoonlijk levensverhaal. Wereldwijd, maar zeker ook in Nederland krijgt deze vorm van permanente lichaamsversiering veel waardering. Veel mensen lopen inmiddels rond met een eigen Maori exemplaar omdat ze het mooi vinden, maar niet iedereen is bekend met de betekenis van de Maori tattoo.

Zelf noemen de Maori hun tattoos Ta moko. Inmiddels wordt gebruik gemaakt van moderne technieken, maar voorheen werd de Ta moko met een beitel van albatrosbotten in het lichaam gekrast. Vooral in het gezicht. De lijnen en spiraalvormige cirkels hebben een eigen betekenis zodat eenieder zijn of haar eigen levensverhaal kan vastleggen. Door voornamelijk in het gezicht te werken kan men in één oogopslag zien wie hij voor zich heeft. Ook de familieachtergrond kan worden afgelezen door beide kanten van het gezicht aan één ouder toe te wijden (links voor vader en rechts voor moeder). De Ta moko is daarom bijna nooit helemaal symmetrisch en voor ieder persoon uniek. Door moderne maatschappelijke gebruiken laten nog maar weinig Maori zich in het gezicht tatoeëren en wordt uitgeweken naar andere delen van het lichaam zoals armen, borst, rug en benen.

Betekenis Maori gezicht tattoos:
– Ngakaipikirau: de rang van de persoon binnen de groep, geplaatst in het midden van het voorhoofd.
– Ngunga: de positie van de persoon, geplaatst rond de wenkbrauwen.
– Uirere: de leidende rol van de persoon, geplaatst tussen de ogen boven de neus.
– Uma: de huwelijkse status van de persoon, geplaatst op de slapen.
– Raura: een persoonlijke handtekening, geplaatst onder de neus.
– Taiohou: het beroep van de persoon, geplaatst op de wangen.
– Wairua: de belangrijkheid van de persoon, geplaatst op de kin.
– Taitoto: geboortestatus van de persoon, geplaatst op de kaak.

Polynesische tattoos

Het woord tattoo is afgeleid van het woord tatau en is afkomstig uit Polynesië. Ontdekkingsreiziger James Cook nam het woord en de betekenis ervan mee terug naar Europa nadat hij en zijn bemanningsleden het Polynesisch gebied ten oosten van Australië ontdekte. Vooral zijn medereiziger Joseph Banks was geïnteresseerd in de Polynesische tattookunsten en nam zijn bestudeerde materiaal mee naar huis. Het verhaal gaat zelfs dat James Cook en zijn bemanningsleden zichzelf lieten tatoeëren en de tattookunst zich daardoor bij hun terugkomst in Europa verder ontwikkelde.

Oorsprong van de tattoo
Polynesië is een eilandengroep met meer dan 1000 eilanden. De oorsprong en verspreiding van de tattoo is daarom moeilijk te achterhalen, maar de wortels lijkten toch echt in Fiji en Samoa te liggen. Volgens de Samoaanse mythologie zwommen de tweelingzussen Tilafaiga en Taema met een mand vol tattoo-instrumenten van Fiji naar Samoa. Onderweg zongen ze een lied waarin werd gezegd dat alleen vrouwen getatoeëerd mochten worden. Onderweg doken ze naar beneden om een zeekraal te vangen waarnaar eenmaal boven het lied ineens was veranderd en er alleen mannen getatoeëerd mochten worden. Dit lied staat in Samoa bekend als de Pese o le Pe’a of Pese o le Tatau. Krijgers, priesters, ali’i (adellijke rang) en hun nakomelingen (man & vrouw) werden voorzien van een Polynesische tatoeage. Met name de eigen pe’a  (voor mannen) en malu (voor vrouwen) tattoos vormen een belangrijk onderdeel binnen hun cultuur en worden nog steeds op traditionele en pijnlijke wijze gezet. De motieven worden veelal herhaald om zo grote delen van het lichaam (soms in zijn geheel) te bedekken.

Fotocredits: Tattoo Left Hand

Traditioneel tatoeëren
De oorspronkelijke pe’a tatoeages uit Samoa werden alleen op traditionele wijze met behulp van stukjes bot, schildpad en hout gezet. Een pijnlijke beproeving dus. Voor de inkt werd zwart roet afkomstig van de verbrande pit van een gedopte kemirinoot gebruikt. Het traditioneel tatoeëren wordt nog steeds uitgevoerd door tufuga ta tatau (meester tatoeëerders) en één of twee assistenten. Weliswaar met iets modernere instrumenten, maar nog steeds op dezelfde pijnlijke wijze als toen.

Samoaanse mannen met een pe’a tattoo worden soga’imiti genoemd en geprezen om hun moed. Mannen die het proces wel beginnen maar niet voltooien worden gezien als een schande, een pe’a mutu. Ze stoppen vanwege de pijn of door geldgebrek. Het tatoeëren duurt immers lang en kent daardoor een hoog prijskaartje. De mannen die überhaupt niet aan dit proces beginnen worden telefua genoemd dat letterlijk naakt betekent. De vrouwen ondergaan hetzelfde proces, maar het geheel is minder ceremonieel en tevens minder lang omdat het lichaam in veel mindere mate wordt bedekt.

Tufuga ta tatau meester tatoeëerders werden in de oudheid gerekend tot een hoge sociale klasse met veel rijkdom en aanzien vanwege hun belangrijke rol in de Samoaanse samenleving. Ook over de grens tatoeëerden zij waardoor ze een belangrijk aandeel hebben in de verspreiding van de Polynesische tattoos. Sua Sulu’ape Paulo II was een bekende tufuga ta tatau, hij overleed in de jaren ’90. Tegenwoordig is zijn broer, Petelo, een van de meest gerespecteerde meester tatoeëerders. Hij komt uit een hooggewaardeerde tattoofamilie en onderging vanaf zijn jeugd een jarenlang leerwerktraject. Hij woont in Oceanië, maar is wereldwijd actief op bekende tattoobijeenkomsten.

Betekenis Polynesische tattoo
De Polynesische tattoos vertellen een levensverhaal, dienen als overgang naar volwassenheid en geven de status binnen de groep weer. De tattoo kenmerkt zich in lijnen en symbolen die ook veel gebruikt worden binnen hun geloof, tradities en rituelen. Thema’s zoals spiritualiteit, stam, rang, natuur en familie komen daardoor veelal aan bod. De Polynesische tattoo is echter niet één stijl. Vele Polynesische volken kennen hun eigen lijnen en symbolen. Samoaans, Maori’s, Hawaiiaans en het Frans-Polynesisch (Marquesaseilanden) kennen dan ook wat verschillen in hun tattoostijl. Maar door hun vergelijkbare roots en cultuur zijn er ook motieven en symbolen die op veel eilanden dezelfde- of een soortgelijke betekenis hebben.

Fotocredits: Tattoo Left Hand

Polynesische tattoo betekenis:
– Haaientanden (niho mano): haaien zijn goddelijke voorvaderen en staan symbool voor bescherming en kracht.

– Oceaan: de oceaan is een tweede thuis voor Polynesiërs en de rustplaats als ze vertrekken voor hun laatste reis naar het hiernamaals.

– Schildpad (honu): schildpadden zouden overledenen vergezellen om ze te begeleiden naar hun eindbestemming. De schildpad staat ook symbool voor gezondheid, vruchtbaarheid, een lang leven, vrede en rust.

Wanneer de schildpad naar boven richt en een symboliserend mens op of bij de schild wordt geplaatst, impliceert de schildpad het naar boven trekken van de ziel van een overleden persoon naar een andere wereld.

– Hagedis of gekko (moko): afgeleid van de Maori tattoo (ta moko) is de hagedis of gekko. Die staat symbool voor de voorouders en slaat zo een brug tussen de mensen en de goden. Ze kunnen echter ook de dood en slechte voortekenen symboliseren naar mensen die respectloos zijn.

– Tiki: Tiki zijn menselijke figuren die halfgoden vertegenwoordigen. Ze symboliseren bescherming, vruchtbaarheid en dienen als bewakers. Specifieke uitdrukkingen van het gezicht kunnen een extra betekenis geven.

– Speerpunt: staat symbool voor de krijgeraard, scherpe voorwerpen en de angel van sommige dieren.

Fotocredits: Tattoo Left Hand

Dit artikel was gekoppeld aan een winactie in samenwerking met Tattoo Left Hand. Deze is inmiddels gesloten.