Ga je emigreren naar Zweden? Heb je er een vakantiehuis gekocht? Of ga je er graag heen op vakantie en verblijf je dan veel in de natuur? Dan is het belangrijk om je bewust te zijn van de risico’s die teken met zich meebrengen. De twee meest voorkomende ziektes die teken in Zweden kunnen overdragen zijn tekenencefalitis (TBE) en de ziekte van Lyme. Hoewel beide ziekten door teken worden overgedragen, verschillen ze aanzienlijk in de manier van overdragen, symptomen, behandeling en preventie.

Risicogebieden en opkomst TBE in Zweden

TBE komt structureel voor in verschillende delen van Zweden. Het meeste risico loop je in het zuiden van Zweden, maar de afgelopen jaren zijn er ook steeds meer TBE meldingen in het midden en zelfs noorden van Zweden. Hetzelfde geldt voor Nederland en andere landen in Europa. Terwijl de ziekte van Lyme overal al voorkomt, worden er dus ook steeds vaker meldingen gemaakt van TBE. Deze stijging is verontrustend en benadrukt het belang van bewustwording en preventie.

Wat is TBE (tekenencefalitis)?

Tekenencefalitis is een hersen(vlies)ontsteking die wordt veroorzaakt door het TBE-virus (Tick-Born-Encephalitis). Het virus wordt overgedragen door een besmette teek. De meeste mensen (ongeveer twee derde van de mensen die de infectie oplopen) worden niet ziek na een beet van een geïnfecteerde teek of krijgen na een gemiddelde incubatietijd van zeven dagen griepachtige klachten als koorts, hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid en misselijkheid. Dit houdt ongeveer vijf dagen aan. Hoewel dit natuurlijk erg vervelend kan zijn, is er tot dit punt verder niet zo heel veel aan de hand. Het lichaam is alleen bezig om het virus zelf op te ruimen. Een deel van de mensen doorloopt echter nog een tweede fase en die is wel gevaarlijk. Deze fase begint na een week klachtenvrij te zijn geweest na de eerste fase. Het centrale zenuwstelsel wordt dan aangetast, waarbij de hersenen, hersenvliezen en het ruggenmerg ontstoken raken. Hoewel TBE zelden een dodelijke afloop heeft (1% à 2% overlijdt), kan het wel zorgen voor (ernstige) neurologische complicaties.

Wat is de ziekte van Lyme?

De meest mensen kennen de ziekte van Lyme wel of weten in ieder geval dat dit een ziekte is die kan worden overgedragen bij een tekenbeet. De ziekte van Lyme begint vaak met een kenmerkende rode kring (let op: niet iedereen krijgt deze rode plek) rond de plek van de beet, gevolgd door symptomen als koorts, spierpijn en gewrichtspijn. Zonder behandeling kan het leiden tot ernstigere complicaties zoals chronische gewrichtsontstekingen. Dit komt omdat de bacterie het zenuwstelsel aantast. Met name de beginfase van TBE en Lyme lijken erg op elkaar, maar naarmate de ziekte vordert verschillende klachten, vooral in de ernst en wat er precies in het lichaam wordt aangetast.

Wat is het verschil tussen TBE en de ziekte van Lyme?

Het verschil tussen TBE en de ziekte van Lyme zit ‘m echter niet alleen in het ziektebeeld. Ook de manier van overdragen en de behandeling zijn anders, en vooral dat maakt TBE extra gevaarlijk. TBE is namelijk een virus dat zich bevindt in de speekselklieren van de teek in plaats van in de darm, zoals bij Lyme. Hierdoor wordt het virus vrijwel direct overgedragen bij een beet. Je kan de kans op de ziekte van Lyme dus wel verkleinen door een teek binnen een paar uur en op de juiste manier te verwijderen, maar dat geldt dus helaas niet voor TBE. Bovendien is er geen behandeling tegen TBE. TBE is namelijk een virus en antibiotica werken dan niet. De behandeling richt zich daarom vooral op het verlichten van de symptomen. Lyme is daarentegen wel een bacterie, waardoor het goed te behandelen is met antibiotica (mits dit in een vroeg stadium van de infectie wordt gegeven). TBE is dus niet te behandelen, terwijl bijna een derde van de mensen die wordt gebeten door een besmette teek de tweede fase doormaakt en ongeveer de helft daarvan langdurig of blijvend (ernstige) neurologische klachten overhoudt. Dit gaat om concentratieproblemen, vermoeidheid en hoofdpijn, maar ook om veel ernstigere complicaties als verlamming en chronische spraakstoornissen.

TBE en de ziekte van Lyme voorkomen in Zweden

Gelukkig komt TBE nog niet overal of net zo veel voor als de ziekte van Lyme. Echter lijkt dit slechts een kwestie van tijd te zijn. Op steeds meer plekken worden teken met het TBE-virus gevonden en zijn er meldingen van mensen die ziek zijn geworden door TBE. In Zweden komt het virus vooral in het zuiden voor, maar dit verschuift steeds verder naar het midden en ook het noorden van het land. En zoals eerder aangeven is het lastig om TBE te voorkomen. Het virus wordt vrijwel direct overgedragen bij een beet van een besmette teek. Het verwijderen van de teek binnen een paar uur verkleint de kans op TBE helaas niet.

Je kan natuurlijk wel maatregelen nemen om te voorkomen dat je überhaupt door een teek wordt gebeten:

• Blijf zoveel mogelijk op de paden en vermijd (hoog) gras, struikgewas etc.*
• Draag lange kleding zodat teken minder snel direct op de huid komen
• Stop je broek in je sokken om teken minder kans te geven om zich vast te bijten
• Draag lichtkleurige kleding zodat een teek op je kleding sneller wordt opgemerkt
• Gebruik na in de natuur of tuin te zijn geweest een kledingroller om wandelende teken te verwijderen. Schud kleding ook regelmatig uit om wandelende teken te verwijderen
• Gebruik tekenwerende middelen als DEET, Centaura of Trikem Mygg & Fästing

*Teken laten zich niet uit bomen vallen. Dat is een fabeltje.

Toch een tekenbeet opgelopen? Verwijder deze dan zo snel mogelijk en op de juiste manier. Controleer elke keer als je de natuur in bent geweest of in de tuin hebt gewerkt. Vooral als je van de paden af bent geweest en door het gras of struikgewas hebt gelopen. Controleer extra op plekken waar de teek zich graag vastbijt, zoals de oksels, knieholtes, liezen, bilspleet, achter de oren en rond de haargrens in de nek. Gebruik een tekentang set om de teek te verwijderen. Pak de teek vervolgens zo dicht mogelijk bij de huid zonder hem te pletten en trek hem recht en langzaam omhoog. Vermijd draaien etc. om te voorkomen dat de kop blijft zitten. Reinig de beetplek daarna met speciale alcohol, desinfecterende zeep of wond infecterende doekjes.

Je voorkomt er weliswaar geen TBE mee, maar door een teek binnen 24 uur (liever binnen een paar uur na de beet) en op de juiste manier te verwijderen verklein je wel aanzienlijk de kans op de ziekte van Lyme. Hoewel deze ziekte goed te behandelen is met antibiotica (mits in een vroeg stadium gegeven), krijgt niet iedereen de typerende rode kring rond de plek van de beet, waardoor de ziekte soms pas laat wordt opgemerkt en er mogelijk al blijvende schade aan het zenuwstelsel is veroorzaakt. Voorkomen is in dit geval dus altijd beter dan genezen.

Vaccinatie tegen TBE

TBE wordt dus snel overgedragen en er is helaas geen behandeling voor. Daarentegen is er wel een vaccinatie voor te krijgen, dit dan weer in tegenstelling tot de ziekte van Lyme. De TBE vaccinatie bestaat in de basis uit drie prikken (tot 50+ jaar, daarboven wordt soms een iets andere tijdlijn geadviseerd):

Prik 1: wordt gezet op de eerste dag
Prik 2: wordt gezet een maand na de eerste prik
Prik 3: wordt gezet vijf maanden na de tweede prik

In totaal hebben deze vaccinaties een beschermingsgraad van ongeveer 95%. Het grote voordeel is dat de eerste twee prikken relatief vlak achter elkaar worden gezet en samen al een hoge beschermingsgraad bieden. De laatste prik zorgt ervoor dat je voor de komende drie jaar beschermd bent. Daarna heb je een booster nodig. Deze beschermd vervolgens vijf jaar en moet je elke vijf jaar herhalen om beschermd te blijven. Deze vaccinatie is overigens zowel in Zweden als in Nederland te krijgen. In Nederland wordt de vaccinatie optioneel geadviseerd voor een reis naar Zweden. Vooral als je er vaker heen gaat, langdurig verblijft of er een vakantiehuis hebt.

NOTE* Deze blog is niet bedoeld om een discussie uit te lokken over vaccinaties. Iedereen mag zelf bepalen of hij zich wil laten vaccineren of niet. Persoonlijk ben ik blij dat ik die mogelijkheid heb en afhankelijk van het risico kies ik ervoor om het wel of niet te doen. In dit geval heb ik het wel gedaan. We wonen een half jaar per jaar in Zweden en ons huisje staat middenin bosrijk gebied. Maar nogmaals, iedereen moet het voor zichzelf weten. Deze blog is vooral bedoeld om mensen te informeren en bewust te maken van de ziekten die teken in Zweden kunnen overdragen en de mogelijkheden om het te voorkomen of behandelen.

Dit artikel bevat een affiliate link. Lees hier meer over in de disclaimer.